II. a hún-krónika és a XI. századi Gesta Ungarorumra
visszavezethető magyar történet szövegegyezései.

Hún-krónika. Anonymus.
(10. l.) Scitia regio... situm habet et extendit versus orientem ab uno latere Ponto Aquilonari... de occidente fluvius Etul, id est Don.

Scithia in tria regna dividitur... scilicet in Bascardiam. Dentiam et Mogoriam.

Togora... in paludes discurrens.

(I.) Scithia ... terra est, que Dentu-Moger dicitur versus orientem, finis cuius ab aquilonali parte extenditur usque ad Nigrum Pontum. A tergo autem habet flumen, quod dicitur Thanais cum paludibus magnis...

[ RICARDUS : ... in Gestis Ungarorum ... quod esset alia Unaria maior.]

[TAMÁS: de regione sua, que Mageria nuncupatur...]

(8. l.) peragratis paludibus... (I.) Scithica gens a nullo imperatore fuit subjugata... Alexandrum Magnum... etiam turpiter fugaverunt.

Homines vero qui habitant eam, vulgariter Dentu-Moger dicuntur usque in hodiernum diem.

[RICARDUS... priores Ungari... et hodie sunt pagani... ad orientem essent, ubi essent penitus ignorabant.]

[TAMÁS: propter raritatem hominum erat habilis animalibus alendis.]

(11. l.) Scite nulli imperio, nec etiam Macedonico, aliquo tempore sunt subjecti.

Et pro tanto vocamus eos Demptos...

(XLIV.) ... visa fertilitate et ubertate illius loci...
(10. l.) ...usque hodie ipsum regnum possidere dinoscuntur... (I.) ... habentes animalia multa...
(7. l.) ... eorum posteritas Persiden inhabitant regionem... (I.) ...multitudinem populorum inibi generatorum nec alere sufficiebat, nec capere...(I. és V.) Quapropter... constituerunt ut a natali discederent solo, ad occupandas sibi terras, quas incolere possent (V.) armis et bello querere non cessarunt. Tunc ipsi septem... intellexerunt, quod... Ergo Libera voluntate et communi consensu... elegerunt sibi ducem ac preceptorem.
(8. l.) ... pro armentis nutriendis ipsam conspexerunt opportunam.
(10. l.) ... in gentem validissimam crescere ceperunt, nec eos capere ipsa regio poterat aut nutrire.
(14. l.) ... multiplicati sunt Huni in Scitia, ut arena in littore maris... congregati in unum, inter se capitaneis constitutis ... occidentales regiones invadere decreverunt. (KÉZAI 57. l.: capitaneos seu duces vel principes inter se prefecerunt) Costituentes nihilominus inter se rectorem unum, nomine Kadar ... qui lites sopiret dissidentium, fures et latrones ac malefactores castigaret... (LIII.) ... omnes primates regni sui (t. i. Zulte) communi consilio et pari voluntate quosdam rectores regni sub duce prefecerunt, qui moderamine iuris consuetudinis dissidentium lites contentionesque sopirent. Alios autem constituerunt ductores exercitus, cum quibus diversa regna vastarent.

... Omnes primates ... communi consilio...

(14. l.) Tunc omnes capitenei simul, uno animo, unoque consilio egressi de Scitia, intrantes tandem Bessos et Cumanos Albos, deinde Sosdaliam (KÉZAI így, Budai: Susdalos), Rutheniam (Budai: ruthenos) et terram Nigrorum Cumanorum intravere. Abinde egressi usque ad Tysciam (KÉZAI: Tyse flumen) pervenerunt. Qua quidem regione circumspecta, concorditer placuit omni cetui ulterius non incedere cum uxoribus et armentis. Cum uxoribus cuim et bigis et suis tabernaculis ... descenderunt. (VII.) septem gpincipales persone egressi sunt de terra Scithia versus occidentem... donec in Rusciam, que Sosdal vocatur venerunt ... terram intraverunt, que vocatur Susudal.
(VIII.) Postquam autem ad partes Ruthenorum pervenerunt dux de Kyeu... duces Cumanorum... in adiutorium postulavit... In civitatem Kieu intraverunt... duces Ruthenorum et Comanorum...
(IX.) ... rogaverunt Almum, ut... in terram Pannonie descenderent... ibi confluerent... Danubius et Tyscia...
(XI.) egressi sunt de Kyeu...
(XII.) ... una cum cognatis et famulis ac famulabus... sunt egressi in terram Pannonie.
(XIV.) ... et dum ibi per plures dies habitussent, dux et sui videntes fertilitatem terre... de fluminibus Thiscie.
(15–16. l.) pervenit tandem in Zazhalm ... transmeanek Danubium vel... (XLVI..) a civitate Atthile regis usque ad Centum Montes ... castra metatus est iuxta Danubium versus Centum Montes...
(16. l.) ... exercitus Romanorum... Romani sunt devicti ... totoque exercita Romano interemto ac fugato.

....perrexit versus Tolnam civitatem ... (que) est in Austria...

(XLVIII.) ... contra Romanos milites ... milites Romanorum... interfecerunt. Relicqui vero ... fuga lapsi sunt et ... in terram Teutonicorum properauerunt
(17. l.) Tunc Huni Atilam ... super se regem prefecerunt, qui primo unus de capitaneis habebatur. (LI.) ... Romanos fugatos esse...
(17. l.) ipse Budam fratrem... KÉZAI: super diversas exterus nationes)

principem constituit ac rectorem...

(V.) Tunc septem principales persone ... ducem ad preceptorem super se habeant ... elegerunt sibi ducem et preceptorum, Almum...
(VI.) ... Septem virorum nomina... Almus etc.
(LIII.) ... dux Zulta... primates... quosdam rectores ... prefecerunt... alios antem constituerunt ductores... cum quibus diversa regna vastarent...
(18. l.) Amabatur ab extranea natione... linguarum ideo diversarum nationes ... ad eum confluebant, quibus liberaliter proposse affluebat... mirabiliter etiam a suis timebatur... (XLVI.) ... multi hospitum confluebant ad eum (t. i. Arpad).
(XLIII.) ... ei vicine nationes ... confluebant ad ducem Arpad (V. ö. LVII. Taksonyról.)
(XII.) ... habitatores... timuerant valde... eo quod audierant Almum de genere Athile regis descendisse.
(V. ö. XX., XXXIX., XLIV.)
(18. l.) Tabernacula quidem variis modis... habere consueverat operata, unum tamen habebat sic celebre ac solemne... columque... eius ex auro laborate... Sed et sua maristalla... diversarum patriarum equis, replebatur... (XLIV.) dux Arpad... precepit facere egregios domos ducales et omnes equos suos... ibi (t. i. ad insulam) introductos pascere precepit...
(19. l.) Banerium quoque regis Atile ... similitudinem Asturis in capite habebat cum corona. Quod signum Hungari... usque tempora ducis Geyche, filii Toxun, in exercitu semper communium gestavere.

[KÉZAI. 62. l.... similitudinem avis... que hungarice Turul dicitur. V. ö. KÉZAI 72. l.: Arpad filius Almus, de genere Turul.]

(III.) Ab eventu divino nominatus Almus, quia matri eius... apparuit divina visio in forma asturis...
(19. l.) ... commisso prelio ... diebus paucis ultra Tisciam cum uxoribus permanserunt. Et hoc facto rex Atila solemnem curiam focit congregari. (XL.) adepta victoria... usque ad Curtuelton (a Tisza mellett!)... manserunt ibi iuxta silvam Gemelsen XXXIIII. diebus.
(20. l.) Huni amplectentes consilium, exercitu statim proclamato, egressi... primo... Illiricos dicitur invasisse ... (25. l.): curiaque celebrata ... in Corinthiam... pertransivit. (XLIV.) De insula Danubii ... Et constituerunt ut ducalis esset insula, et unusquisque nobilium personarum suam ibi haberet curiam.

Dux vero Arpad et sui nobiles permanserunt ibi cum famulis et famulabus a mense Aprilis usque ad mensem Octobris. Et dimissis ibi uxoribus suis; communi consilio constituerunt, ut... et contra Carinthinos bellum promoverent.

(25. l.) egressus de Pannonia in Corinthiam, Stiriam et Dalmatiam... pertransivit tandem apud urbem Salonam et Spoletum, Mari Adriatico se coniunxit, ambasque urbes fecit concremari. (XLII.) ... hinc vero egressi usque ad mare pervenerunt ... et civitatem Spaletensem ceperunt et totam Crouatiam sibi subjugaverunt.
(26. l.) ... demum in Foro Julii destruxit civitatem, abinde in Marchiam intrans Longobardie, Tervisium, Paduam, Veronam, Brixiam, . . . Mediolanum ... etc. aliasque plures urbes...suo dominio subjugavit. (XLIV.) Et contra Carinthinos bellum promoverunt ac in marciam Lombardis se venire prepararent.
(LIII.) ... Accepta licentia a duce Zulta cum exercitu Caranthino decreverunt. Et per Forum Julii in marchiam Lombardie venerunt, ubi civitatem Paduam cedibus et incendiis... devastaverunt. Ex hinc intrantes Lombardiam, multa mala facere ceperunt.
(27. l.) Interea rex Atila ad Apuliam exercitum suum destinavit, constituens ipsi exercitui capitaneum Zoard, ex tribu Zoard oriundum qui. (XLIV.) ... mitterent exercitum contra Glad ducem... Ad hoc autem missi sunt Zuardu et Cadusa.
(31. l.) ... Chaba ex uxore ... de Corosminia ... genuit Edemen et Ed... Siculi ... dum Hungaros literato in Pannoniam redire cognovissent, in Rutheniam eis occurrerunt, (tévesen a székelyekről, Ed és Edumen helyett) conquestrantes simul Pannonie regionem... Ex isto etiam Chaba... procranti sunt filii Edemen et Ed, quorum Edemen... in Pannoniam per cum maxima multitudine ex cognatione patris et matris sue, introivit ... Ex isto etiam Chaba Abe generatio verissime est exorta. (VIII.) De Rutenia ... VII. duces Comanorum contra Almum venerunt... (X.) Prenominati duces Cumanorum, scilicet Ed, Edumen ... etc, … se sua sponte Almo duci subiugaverunt. Tunc hi VII. duces Cumanorum cum uxoribus et filiis suis necnon cum magna multitudine in Pannoniam venire concesserunt.
(XI.) ... necnon duces Cumanorum unacum cognatione et famulis ... egressi sunt.
(XII.) ... necnon duces Cumanorum unacum cognatis, famulis ... egressi in terram Pannonie...
(XXXII.) Dux Arpad in Silva Matra dedit terram magnam Edunec et Edumenec ... ex quorum progenie ... rex Samuel descendit, qui pro sua pietate Oba vocabatur.
(31. l.) Fugiit ergo Chaba ... in Greciam ... et quamvis retinere voluisset ... non permansit ... Chaba ... uxorem ex ea [Scitia] non duxit, sed de Corosmenia ... Siculi Chabam in Grecia periisse putaverunt ... unde vulgus: ... tunc redire debeas, quando Chaba de Grecia revertitur. – (XLIV.) Zuardu licentiam concessit liberam in Greciam eundi ... (XLV.) ... Zuardu in eadem terra duxit uxorem et populus ille, qui dicitur Soba-Mogera, mortuo duce Zuard in Grecia remansit.
(32. l.) Exterminata itaque multitudine filiorum regis Atile, tandem Pannonia remansit sine rege decem annis, Vlachis, Grecis advenis, Messianis, Teutonicis, Sclavis exulibus remanentibus tantummodo in Pannonia. [KÉZAI; qui vivente Ettela populari servitio sibi serviebant.] (IX.) ... in terra Pannonie, que primo Athile regis terra fuisset ... quam terram habitarent Slavi, Bulgarii, et Blachii ac pastores Romanorum.
(XXXIX.) Dux Salanus cum adiutorio Grecorum et Bulgarorum...
(XLVII.) ... Romani ... in terram Theotonicorum properaverunt.
(25. l.) Vlachis qui ipsorum extitere ... pastores, remanentibus ... in Pannonia.
(32. l.) Surrexit post hec quidam princeps Svetibolug, Morothi filius [subiugando Bulgaris Messianisque...] (XI.) ... terram ... preoccupavisset sibi dux Morout, cuius nepos dictus est ab Hungaris Menu-Morout...

Hún-krónika. Budai krónika magyar történeti része.
(8.) Peragratis paludibus, pro armentis nutriendis ipsam conspexerunt opportunam. (37. l.) In Erdeel ... pecora sua recreaverunt, audientes terre utilitatem de inhabitatoribus et quod ... terro melior non esset in mundo partibus illis, miserunt nuncium... ut iret et totam terram conspiceret ... vidit locum amenum ac ... terram bonam et fertilem, fluvium bonum ac pratosum, placuit ei.
(9.) Regio Meotida ... fluviis currentibus, herbis, silvis, piscibus, bestiis et volucribus copiatur. (54. l.) per sex annos eorum arma, equos meliorare curaverunt. Anno deinde septimo...
(10.) Scitia in tres partes dividitur... in ... Mogoriam ... (35.) Eleud ... in Mogor genuit filium...
(14.) Anno Domini 328 ... congregati in unum inter se capitaneis (sex) constitutis ... Constituentes nihilominus inter se rectorem unum ... De centum enim et octo tribubus decies centena millia, scilicet de unoquoque genere decem millia armatorum virorum eligentes.

... egressi de Scitia, intrantes tandem Bessos et Cumanos Albos, deinde Susdalos, Ruthenos terramque Nigrorum Cumanorum intravere, abinde egressi usque ad Tysciam pervenerunt.

Qua quidem regione circumspecta, concorditer placuit omni cetui ulterius non incendere cum uxoribus et armentis.

(36.) Anno Dom. 888. ...
(37.) deliberato communi consilio septem capitaneos inter se prefecerunt et in septem exercitus sunt divisi, ita ut unus quisque exercitus … habebat triginta millia virorum armatorum ... Ex centum itaque et octo tribubus ... ducenta et tria millia virorum armatorum sunt egressi, familiarum numero non apposito.
(36.) ingressi sunt Pannoniam, transeuntes enim regna Bessenorum, Alborum Cumanorum, Susdaliam et civitatem Kyo nominatum
(37.) in Erdeel ... terreis castris preparatis pro uxoribus et rebus suis conservandis ... cum quieverunt et pecora sua recreaverunt audientes terre utilitatem ... miserunt nuncium ... ut iret et terram conspiceret ... placuii ej.
(16. l.) Huni Danubium transfretantes Macrini et Detrici exercitum, in campis commorantem crudeliter trucidarunt.

Experientes in prelio precesso animositatem Romanorum et armorum paraturam, resarcito exercitu, versus Tolnam civitatem, ubi se inimici eorum collegerunt, Huni perrexerunt. Contra quos Detricus et Macrinus in Cezmaur dicitur occurisse.

Videns autem Detricus ... altera die perrexit versus Tolnam civitatem, que ... civitas est in Austria...

Ex qua enim invasione Detricus acerbatus, exivit contra Hunos in campum Tarnokvelgy pugnaturus, qui committendo proelium, Hunos fertur devicisse, cum suorum maxime interitu et periculo. Ex Hunis vero, qui remanserunt, fugierunt ultra Tysciam. Kevaque capitaneus interiit ... Huni ... Keve capitaneum ... subterraverunt, locumque illum ... Keveháza vocaverunt.

Ex Detrici ... exercitu ... ducenta et decem millia corruerunt.

... a mane usque ad nonam preliantes Romani sunt devicti. Ubi et Macrinus mortuus est ... totoque exercitu Romano intermpto ac fugato.

(39.) Illi ... prope Danubium pervenerunt et in campo pulcherrimo ... pugnam inierunt....

(V. ö. 80. l.) Rex Aba hiis auditis ... inflammatus ira, congregatoque exercitu magno, invasit Austriam et Bavariam et ex utraque parte Danubii ... tulit itaque spolia eorum, et plurimes captivos ex eis secum trahens a flumine, quod vocant Treysama, pertransivit captivando usque civitatem Tulnam, in qua pernoctavit...

(84. l.) Caesar itaque armatus ... venit in Marchiam Austrie ... invasit fines Hungarie commisso igitur prelio,. ... acriter pugnatum est. Sed tandem Cesar ... obtinuit victoriam. Aba vero rex devictus, fugit versus Tysciam et in villa quadam in scrobe ... iugulatur.

(CORNIDES-codex 91. l.) Alba rex ... interfectus est prope villam, Alba, penes Tysciam.)

Ex Teutonicis ... infinita corruit multitudo.]

(39. l.) ... dux sepedictus [t. i. Suetibolug] in fugam se convertit ... et pro timore in Danubium se iactavit, in quo ... suffocatur.
(17. l.) Et ipse (t. i. Attila) Budam fratrem suum de flumine Tyscia usque Don principem constituit ac rectorem. (104. l.) Rex Andreas et frater eius Bela diviserunt regnum in tres partes, quarum ... tercia pars in proprietatem ducis est collata.
(20. l.) ... deinde Constantie regnum transivit cui Sigismundus rex occurrit circa Basiliam ... quem cum gente tota conterens, suo dominio subjugavit. A loco autem illo egressus, iuxta Renum Argentinam civitatem obsedit, quam... ipse Attila expugnavit diruendo murum eius ... eadem civitas non Argentina sed Strosburg vocaretur ... Amoto igitur exercitu de Argentina Luxonium. Bizantium, Chalon, Masticon, Ligonem, Burgundiam et Lugdunum destrui fecit civitates usque terram. [(75. l.) Vilhelmus ... fuit frater Sigismundi regis Burgundorum...]

(55. l.) ... Francosque orientales, id est Burgundos demoliti...

(57–58.l.) abinde Reno transpassato Lotoringensem ducatum igne et gladio vastaverunt, ubi circa Strozpurg [Bécsi képes: que in latino dicitur Argentina] in quodam prelio...

Inde vero Galliam atrociter affigantes ... Metense, Treverense et Aquisgranense territoria igne devastarunt.

(82. l.) caesar ... rediit Bizancium quod est oppidum Burgundie...

(19. l.) Rex Atila az Zeuuen solennem curiam fecit congregari, in quam Detricus de Verona cum principibus Germanie accedens ... suggessit regi... (47. l.) Geysa dux ... necessarium habuit desiderium suum divulgare ... principibus Christianis, quo audito ... personaliter adierunt...
(30. l.) Detrici vero ac aliorum principum Alemannie astutia ... communitas in partes diversas est divisa. Ita quidem, ut quidam Chabam Atile filium ex Grecorum imperatoris ... filia, alii vere Aladarium ex Germanie principissa... regem sibi preficere nitebantur.

Sanior vero pars Hunorum dum Chabe adhësisset, Detricus autem et extera natio cum paucis Hunis Aladario.

...tam durum prelium commissum est, ut ... quod si Teutonici occisionem, que per Hunos facta est..

Postmodum vero Detricus per traditamentum Chabam fecit superari ... vix 15 millia ex parte Chabe remanserunt, aliis Hunis ... totaliter deletis et occisis.

(50. l.) generatio Gut-Keled ... per Petrum regem sunt adducti de castro Stoph ... in duas partes divisa fuit, quidam ducibus, quidam vero Salomoni et specialiter Vid ... (140. l.) suggerebat regi...
(139. l.) Imperator Grecorum misit nuncios ad Geisam ad firmandam amicium...
(122. l.) Rex Salamon . . . accessit ad socerum suum imperatorem Teutonicorum.
(144. l.) Duces ... ac totus exercitus Hungarorum, qui erant cum eis ...
(143. l.) Marchart dux Teutonicorum cum comite Vid instigaverunt regem, ut ducem expugnaret...
(145. l.) ... cum autem prelium commissum est...

Ceduntur Teutonici, fugiunt Latini ... et cadunt antc Hungaros...

(143. l. Salomon duces auxilio traditorum superavit...
(150. l.) in prefato prelio ... maior pars milicie regni Hungarie dicitur eorruisse ... tot millia interfectorum.

Hún-krónika. ANONYMUS illetőleg a Budai Krónika magyar történeti része.
capitanei Wela (vagy Bela) Keve et Kadicha filii Chele (?) de genere Zemeyn.

capitaneus Zoard ex tribu Zoard

 

Buda (történeti Bleda helyett) de genere Érd

Kadar de genere Torda.

Béla rex ...

(AN. XLIV.) castrum Keve. B. 142. l. urbs Keve.

(An. XXXIII.) ... filios avunculi sui Hulec (?), Zuardum et Cadusam [Szemény-re: KARÁCSONYI : M. Nemzets. III. 57.]

(B. 43. l.) capitaneus Leel ... ex isto Zoard oritur generatio.

(B. 72., 78. l.) Buda barbatus, filius Egyruh. (91. l.) Buda et Devecher ...

(AN. XIX.) ... a cuius progenie Turda episcopus descendit...

Genus Torda (ld. KARÁCSONYI: M. Nemz. III. 115. és 76–78. l.]

[Kádár-ra v. ö. PAIS: M. Nyelv, 1921. 163. l.]